Hollanda Doğu Hindistan Şirketi-Yeni Bir Çağın Sembolü

Hollanda Doğu Hindistan Şirketi

 Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, savaş başlatabilen, ülkesi adına anlaşma yapabilen, ilk hisse senedini kullanan ve tarihteki en değerli(7.8 trilyon dolar) ve ilk uluslarası şirketi ünvanını alan bir ticaret filosudur.

Bir diğer ismi VOC(Vereenigde Oost-Indische Compagnie) olan şirket genellikle ezeli rakibi olan İngiliz Doğu Hindistan Şirketi ile karıştırılır.Oysa ki ilk olarak Hollandalılar şirketleşmeye gitmiştir.İsterseniz ilk başta bu olayın geçmişinden başlayalım.

Kuruluş

Tarih 2 Nisan 1595’i gösterirken Hollanda’nın kuzeyinde bulunan Texel adasından efsanevi Doğu’ya doğru Amsterdam, Mauritus ve Hollandia adında üç tane gemi yola çıktı.Duyfken adlı tekne eşliğinde geçen maceranın oldukça heycanlı geçtiği söylenir.Bu maceranın sonunda 1597 yılında dört gemiden sadece üçü ve mürettebatın yarısından çoğu(249 kişiden sadece 87 si geri dönmüştür) geri dönemediğine göre bu oldukça doğru olmalıdır.

Bu sefer önemli bir gelir getirmemiş olsada  başarılı geçmiş, Doğu’ya yeni bir ticaret yolu açılmış  oldu.

Hollanda Doğu Hindistan Şirketi limanı

Zeeland ve Hollanda şehirlerinden gelen tüccarlar bu seferleri takip etti.Bu vilayetlerin filoları ağır ve güçlü donanmalarla donatılmıştı ve rotayı uzun zamandır kullanan Portekizlilerden daha üstün konuma gelmişti.

Sömürgelerden toplanan, içinde  hindistan cevizi ve karabiber gibi değerli mallar da olan gemiler ana yurtları Hollanda’ya geri dönüyordu.Bu ortamda ileriyi gören Baş Müsteşar Johan van Oldenbarnevelt savaş riskini azaltmak için şirketleşme yoluna giderek VOC yani  Hollanda Birleşik Doğu Hindistan Şirketi’ni kurdu.

Savaş açabilme, para basabilme ve fethettiği toprakları yönetilme gibi ilginç özelliklere sahip olan bu şirket, 20 Mart 1602 tarihiyle Ümit Burnu’ndan başlayıp Asya’ya kadar olan ticaret topraklarında Hollanda tekelini kurmuştur.

Yükseliş

Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin otorite bir güç haline gelmesi uzun sürmedi.Hatta kayıtlarda Jan Pieterszoon Coen ‘in şirketitn yönetim kurulu olan Efendiler Kurulu’na gönderdiği bir mektupta şöyle yazar “Burada başarabiliceğimiz işler çok fazla”.

Hollanda Doğu Hindistan Şirketi Hakimiyeti

Şirket işi büyütüp 1619 yılında fethettiği Jayakarta’da-bügünkü ismiyle Endeonezya- Batavia liman şehrini kurdu.Coen bu konu hakkında bir mektup daha yazmış şöyle diyor:”Bu fetihle Jacarta Hindistanın gelmiş geçmiş en güzel yeri olucak ve Hollanda’nın ününe ün katacak, şimdi bizle dost olmak için tüm ülkeler sıraya girecek”.

Bu fetihler bitmeyip Cava Adası, Molükler’deki Ambon ve Ternate de eklendi ve burdaki halk baharat yetiştirmeye zorlandı.

Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, her zaman fetih yaparak değil kimiz zamana politik kimi zaman zor kullanarak yoluna devam etmiştir.Örneğin : Çin’e ziyaretler yapılmış; Sri Lanka(Seylan), Makassar ve Güney Afrika’ya kaleler kurulmuştur.Bu diplomatik seferlerde Japonya’ya da uğranmış ama dönemim Şogun’u 1641 yılında ülkesini yabancı temasına kapattığı için VOC sadece Nagasaki bölgeesindeki Decime adasında ticcaret izni alabilmiştir.

Sonuç olarak Hollanda Doğu Hindistan Şirketi  egzotik mallara meraklı zengin kısımın evlerini dömürgelerden topladıkları bu mallarla donatmakla yetinmeyip Asya ticaretinin gelişmesinde önemli bir oynamıştır.En önemlisi ticaret kaynağı baharattan başlayıp porselene kadar birçok malı gemilerinde taşımıştır.

 İflas

Şirket 18. yüzyılın ortalarından beri zaten iç yolsuzluklarla uğraşıyordu ve bütün malvarlığı Hollanda Batavian Cumhuriyeti tarafından el değiştirilerek 1792 yılında iflas etti.Hollanda Doğu Hindistan şirketi’nin ardından toprakları Hollanda doğu Hint Adaları haline geldi daha sonra 19. ve 20. yüzyıllarda Endeonezya adını aldı.

Böylece günümüz şirket politikalarından tutun, yönetime kadar iş sektöründe günümüz değerleri, bilgileri için önemli adımlar atıldı.Bu arada sevgili okurlarım, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin yazışmaları, mektupları,anlaşmaları vs. gibi bir sürü belge halen saklanıp sergilenmektedir.